Uit alle rondavels en huisjes van Hamburg, een klein Xhosa-dorp in de provincie Oost-Kaap van Zuid-Afrika, komen jongeren aangelopen. Ze verdringen zich voor de houten deuren van de town hall. Daarbinnen repeteert acteur Macebo Mavuso, bekend van een veelbekeken soapserie. Hij speelt nu in de Nederlands/Zuid-Afrikaanse theatervoorstelling Red earth revisited waarvan over enkele dagen gratis try-outs zijn. Op 4 november is de Nederlandse première in de Krakeling in Amsterdam.

Ruim twaalf jaar geleden stond de zwarte Zuid-Afrikaan Mavuso zelf reikhalzend voor een deur: die van het toenmalige Speeltheater in Edam. Hij bracht Onny Huisink, artistiek leider van het poppentheatergezelschap voor kinderen en jongeren, op het spoor van een doodgezwegen geschiedenis van het Xhosa-volk. Huisink: ‘Dit waargebeurde verhaal over een Xhosa-meisje dat in de negentiende eeuw slachtoffer werd van religieus fanatisme met een grote sociale ramp als gevolg, is schrikbarend actueel.’

Huisink en Mavuso maakten hierover in 2006 de beeldende vertelvoorstelling Red earth. Nu maakt Huisink een remake met acht jonge Nederlandse en Zuid-Afrikaanse acteurs.
De voorstelling vertelt met poppen, maskers, muziek, tekst en rituele dans hoe het Xhosa-weesmeisje Nongqawuse rond 1850 visioenen kreeg. De Britten hadden Zuid-Afrika op dat moment grotendeels onderworpen, met uitzondering van de Xhosa. Dit volk hield koppig stand, maar was verzwakt doordat het vee stierf aan een onbekende longziekte. Toen kreeg Nongqawuse een ‘boodschap’ van haar voorouders: als de Xhosa al hun vee zouden slachten, zou een nieuw volk herrijzen dat gezond vee zou meebrengen. Dit nieuwe volk zou de blanke overheersers de zee in drijven. Het Xhosa-volk viel uiteen in gelovigen en niet-gelovigen. De gelovigen slachtten in totaal zo’n 800.000 koeien met een desastreuze hongersnood als gevolg: er stierven meer dan 40.000 Xhosa en de Britten namen het laatste stukje Zuid-Afrika in. Volgens Mavuso betekende de great cattle-killing, zoals deze geschiedenis ging heten, een ommekeer. Mavuso: ‘Op dat moment begon voor de Xhosa de armoede. En die is er nog steeds.’

De Oost-Kaap is een van de armste streken van Zuid-Afrika en in Hamburg is die armoede pijnlijk zichtbaar. Niet alleen honden komen de lunchresten van de theatergroep schooien, maar ook dorpsbewoners. De werkloosheid is enorm en het aantal hiv- en tbc-patiënten is hoog. Toch zijn de bewoners van Hamburg beter af dan veel anderen in de Oost-Kaap. Vijftien jaar geleden startten enkele Europeanen in Hamburg het Keiskamma-project dat zich toelegt op educatie, gezondheid, muziek en kunst. In het kunst-project werken zo’n 300 vrouwen uit de streek. Zij vervaardigen handwerkproducten die worden verkocht in Zuid-Afrika en Canada. Nu hebben ze de ruim honderd Xhosa-popjes en miniatuurkoeien voor Red earth revisited gemaakt. Coördinator Veronica Betani: ‘De voorstelling geeft ons niet alleen werk, maar ook inzicht in onze eigen geschiedenis. Die werd tijdens de Apartheid volledig genegeerd en is helaas ook nu nog voor velen onbekend.’ En inderdaad: als Mavuso de Xhosa-jongeren na afloop van de try-out vraagt of ze wel eens van Nongqawuse hebben gehoord, schudden ze het hoofd.
De cattle-killing zit in Zuid-Afrika in de doofpot. Veel Xhosa hebben moeite met het feit dat hun rotsvaste geloof in voorvaderen een fatale hongersnood heeft veroorzaakt.

De vanzelfsprekend van het vooroudergeloof wordt zichtbaar als Mavuso tijdens de repetities van Red earth revisited schreeuwend op de grond valt en daarna dwars door de bosjes de helling afstormt, de rivier in. Geen van de Zuid-Afrikanen kijkt daarvan op. Hij is ‘uitverkoren’ om met de voorouders in contact te treden. Mavuso, die als acteur in Nederland heeft gewerkt, begrijpt dat zijn trance beangstigend kan zijn voor ‘nuchtere Nederlanders’. Mavuso: ‘Ik beschik over dezelfde krachten als Nongqawuse. Ik kan daar iets moois mee: mensen genezen. Over de gruwelijke gevolgen van Nongqawuses gaven wordt hier nauwelijks gesproken, terwijl iedere Xhosa in voorouders gelooft. Deze voorstelling kan het taboe doorbreken.’

Huisink en tekstschrijver Saskia Janse hebben ervoor gekozen het verhaal te vertellen vanuit het neutrale perspectief van een ooievaarspop. Die ziet niet alleen het weesmeisje dat het contact met de werkelijkheid verliest, maar ook hoe men aan de haal ging met haar beleving. Zo toont de voorstelling de theorie dat de Britse gouverneur zelf in de bosjes stond om Nongqawuse te misleiden. En de theorie dat Nongqawuses visioenen werden misbruikt door een op religieuze macht beluste oom. Sisipho Mbopa (24), die de pop van Nongqawuse bespeelt, is blij met de keuze om geen oordeel te vellen: ‘Wij groeien al decennia lang op met de oordelen en tradities van anderen. Via deze voorstelling leren Xhosa-kinderen de verschillende kanten van hun eigen, vergeten geschiedenis kennen. Het is aan hen hoe zij zich daartoe willen verhouden.’