De geëngageerde toneelschrijfster Naomi Wallace won zo ongeveer alle prestigieuze prijzen die je als Amerikaanse toneelschrijver kan winnen. In Nederland is haar werk echter nog nooit vertoond, ondanks het feit dat ze een Nederlandse moeder heeft en ons land regelmatig bezoekt. Voor deze winnares van onder andere de Joseph Kesselring-prijs en de Windham-Cambell Literatuurprijs was het dan ook een bijzondere eer dat het Amsterdamse jeugdtheatergezelschap De Toneelmakerij de vertaalrechten vroeg van The trestle at Pope Lick Creek.
‘Dat een Nederlands theatergezelschap jongeren via dit stuk laat nadenken over seksualiteit en de gevolgen van economische uitzichtloosheid, betekent dat de Nederlandse theatermakers jongeren willen betrekken bij sociale en maatschappelijke vraagstukken. Dat vind ik bijzonder, zeker in een tijd waarin de algemene opinie ten onrechte luidt dat ‘de jeugd van tegenwoordig’ nergens om maalt en alleen maar leeghoofdig op internet zit’, aldus Naomi Wallace.
Ontspoord, zoals het stuk in de Nederlandse vertaling is gaan heten, speelt zich af in de jaren dertig, ten tijde van de grote Amerikaanse depressie in een klein dorp, waar iedereen werkloos is en de toekomst op niets afgaat. Te midden van deze ellende tart een eigenzinnig, achttienjarig meisje het lot. Op controversiële wijze verleidt ze een leeftijdgenoot en houdt ze een wedloop tegen de 153 ton zware trein die dagelijks over de stalen spoorbrug bij het dorp dendert. Met dodelijke afloop.
Wallace schreef dit toneelstuk vijftien jaar geleden en modelleerde het naar ware gebeurtenissen. In de jaren zeventig vonden in Kentucky - waar ze opgroeide op een boerderij - enkele dodelijke ongelukken plaats omdat jongeren van haar leeftijd tegen de trein renden. ‘Wat gebeurt er in iemands leven als je op jonge leeftijd zo’n groot risico neemt?’, vroeg Wallace zich af. Volgens haar is het evident dat sociale omstandigheden de levens van individuen bepalen. Wallace: ‘Dat is een onmodieuze opvatting. In de traditie van Amerikaanse toneelschrijvers als Sam Shepard, vallen families uiteen omdat de gezinsleden elkaar kapot maken, ongeacht de maatschappelijke situatie om hen heen. Met mijn werk bestrijd ik de hedendaagse individualistische opvatting dat alles goed komt als je maar hard genoeg werkt en genoeg liefde geeft. De ouders van de jongeren die in Kentucky tegen de trein renden, deden er alles aan om te werken en hun situatie te verbeteren, maar de omstandigheden lieten dat niet toe. Ik zie daarin een grote parallel met de economische crisis waarin Europa op dit moment verkeert.’
De toneelstukken van Wallace zijn bijna allemaal op deze manier politiek getint. Ze spelen zich vaak af in een specifieke historische periode. Haar bekendste werk One flea spare (dat overigens werd opgenomen in het repertoire van de Comédie Française – een privilege dat slechts één andere Amerikaanse schrijver ooit ten deel viel, namelijk Tenessee Williams) speelt zich bijvoorbeeld af in het zeventiende eeuwse Londen tijdens de uitbarsting van de pest. Andere stukken situeerde ze ten tijde van de Golfoorlog. Voor Wallace biedt een historisch perspectief afstand om te kunnen inzoomen op de aard van menselijke relaties. Wallace: ‘Op momenten dat de wereld vervalt in een crisis, worden mensen beknot in hun geestelijke en lichamelijke vrijheid. De persoonlijke keuzes die mensen dan maken, heb ik altijd interessant gevonden. Dat komt waarschijnlijk door wat ik van mijn oma en moeder heb meegekregen, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland in het verzet zaten en grote risico’s namen.’
Regisseur Liesbeth Coltof werd bij het lezen van Wallaces stuk vooral getroffen door de herkenbare behoefte van ieder mens om gezien te worden en toch bij zichzelf te blijven. Juist de politieke inslag van het stuk vond ze minder geslaagd: ‘Voor wat wij in Nederland gewend zijn, wordt in Wallaces stuk de moraal van het verhaal te expliciet uitgelegd. Daarom heb ik van Ontspoord muziektheater gemaakt. Grote gedeelten van de tekst hebben we vervangen door Amerikaanse country- en bluesnummers die sommige thema’s veel rauwer voelbaar maken.’
Afgelopen zaterdag bezocht Wallace Ontspoord en ze was blij verrast met de aanpassingen: ‘Natuurlijk gaan er bij een vertaling nuances verloren, maar vaak worden er ook nieuwe gecreëerd. Liesbeth Coltof heeft mijn tekst dusdanig opnieuw verbeeld met behulp van muziek, dat het stuk er zelfs beter van is geworden. Het gebeurt bijna nooit dat een regisseur zo goed de kern van een stuk weet te pakken.’