Brechtje Zwaneveld

Het publiek stapt aan boord, ieder onder een eigen koptelefoon waardoorheen nostalgische hits en een unheimische soundscape klinken. De tweeslachtige sfeer van de haven is onmiddellijk haarscherp geschapen: vergane glorie vermengd met anonieme grootsheid. De boot is nog niet afgemeerd of er klimt een drenkeling aan de wal.

In scholen, collegezalen, townhalls - overal in de paar straten van Grahamstown, een Universiteitsstadje in de Oost-Kaap van Zuid-Afrika, zijn verstopte zaaltjes. Jaarlijks vindt hier in juli het National Arts Festival plaats dat met honderden voorstellingen en muziekoptredens het grootste kunstenfestival van het Afrikaanse continent en een van de grootste internationale kunstenfestivals ter wereld is.

Gekleed in een zwarte lange leren jas commandeert José Montoya zijn publiek de ‘keet’ van de Tolhuistuin in Amsterdam in. ‘Waar is het feestje?’ brult hij zijn theaterpubliek toe en als de opgetogen stemming er goed in zit, kondigt hij met een knipoog naar Michael Jackson een quiz aan: ‘wie is slecht?’ Het is de opening van een veelzijdige solo over de grillige geest van iemand die zich ongezien voelt.

‘Dat iets waarvoor ik zo bang was, zo zacht kan zijn,’ zingt bariton Benjamin de Wilde als Zef Bunga, die zojuist is vermoord. Aan het eind van de jeugdopera Anne en Zef van het Nederlands Philharmonisch Orkest wordt hetzelfde zinnetje gezongen door sopraan Lilian Farahani als Anne Frank. Vanuit het hiernamaals is de dood zacht. Ook voor deze twee gruwelijk aan hun eind gekomen vijftienjarigen. De ene wereldberoemd, de ander een anonieme onbekende. Beiden zaten twee jaar opgesloten en werden uiteindelijk slachtoffer van een door mensen bedacht systeem van moord: Anne Frank omwille van de holocaust, Zef Bunga omwille van bloedwraak.

Tweetakt-Kaap (het jaarlijkse internationale festival voor theater, dans, muziek en beeldende kunst voor jeugd en jongeren) kiest in z’n programmering doorgaans niet voor ‘gemakkelijk’. Eerder voor ‘experiment’ en ‘buitencategorie’. Ieder jaar levert dat tijdens de opening interessante én tenenkrommende voorstellingen op.

De terugkeer van Hans en Grietje opent met een geweldige scène waarin Annet Malherbe als vuige moeder-in-de-overgang haar dochter Grietje ophemelt voor haar schitterende vioolspel en haar zoon Hans vakkundig kleineert tot een slappe, tegenvallende nul zonder enig talent. Zo’n tegendraadse, cultureel volkomen incorrecte scène belooft wat.

‘Ik wil niet huilen’, zegt Polleke tegen het eind van de eerste familievoorstelling van NTjong en het Nationale Toneel. Ze zegt het als haar opa dood is. Maar ze had het ook kunnen zeggen toen haar drugsverslaafde vader weer tegen haar loog, of toen haar Marokkaanse vriendje het uitmaakte omdat hij wordt uitgehuwelijkt. Eigenlijk hadden alle personages het de hele tijd kunnen zeggen; de tekst ligt als subtekst zo ongeveer onder de hele voorstelling. Er wordt dan ook nauwelijks gehuild in Polleke, ondanks dat het echt niet allemaal zo vrolijk is. In plaats daarvan slaat iedereen zich onverschrokken, of zoekend, of hoopvol door het leven. Polleke (Sallie Harmsen) voorop.

Hoe weet je wat het begin van alles is? Doordat je vader of je juf heeft verteld dat dat iets met atomen te maken heeft? Bij jeugdtheatergezelschap De Toneelmakerij moeten ze gedacht hebben: ‘Er bestaan legio scheppingsverhalen; welke waar is weet niemand, want niemand was erbij; dus waarom verzint niet iedereen zijn eigen scheppingsverhaal?; laten wij daarmee beginnen, want een theatervoorstelling is eigenlijk ook een schepping van iets uit niets.’ En zo geschiedde.
Het begin van alles begint, of begint misschien wel niet; in ieder geval staan er ineens twee verhuizers met een hoop dozen in de theaterzaal. Er valt een briefje naar beneden waarop een even onduidelijke als niet te negeren opdracht staat gekrabbeld: ‘begin maar alvast’.

Actrice Sallie Harmsen (25) werd op haar 19de genomineerd voor een Gouden Kalf voor haar rol in de speelfilm Het echte leven. Inmiddels is ze verbonden aan Het Nationale Toneel, waar zij nu de titelrol speelt in de familievoorstelling Polleke, naar de boeken van Guus Kuijer.
Polleke